Danse macabre

James Joyce sin skugge fell «som ei endelykt, uhøyrleg gjennom universet og ned på alle levande og døde» i Fedre og døtre.

Faren som litterær figur kjem sjeldan godt ut av det. Er han ikkje ein fråværande skugge er han ein sjølvopptatt egoist eller ein tyrann, alltid dømd til å skuffe og/eller øydeleggje avkommet sitt. Typisk er barnet også paradoksalt nok, jo fjernare og meir avvisande faren viser seg å vere, alltid på jakt etter anerkjenning gjennom å prøve å forstå og etterkomme farens vilje. I ekteparet Mary og Bryan Talbots flotte memoarbiografi møter me to fedrar; Mary Talbots eigen, den kjende Joyceforskaren James A. Atherton, og James Joyce sjølv. Dei er begge arketypiske fedrar, besette av sine eigne prosjekt og sine eigne sjølvbilete. Dei to forteljingane er bundne saman av merkelege samantreff og eit slags skjebnefellesskap mellom to døtrer.

Boka er ramma inn av at Mary Talbot ramlar over faren sitt identitetskort og minnest ei frase frå Joyces Finnegans Wake: «Den kalde, galne, kvasse far min», noko som set i gong minne frå barndommen. Memoardelen av teikneserien blir etter kvart splitta opp av ein biografi om Lucia Joyce, James Joyces dotter. Det viser seg at det finst klare parallellar mellom dei to; foreldra har mellom anna samme fornamn, og begge har eit mildt sagt komplisert forhold til fedrane sine. Begge ønskjer å frigjere seg frå forventningane fedrane har, Lucia gjennom dans, Mary gjennom å bli sett og akseptert. James Joyces skugge ligg over begge historiene.

Lucias oppvekst i ein kunstnarfamilie som stadig er på flyttefot og i aukande grad blir omkransa av la belle epoques avantgardemiljø blir kontrastert med Marys oppvekst i arbeidarklassestrøket i britiske Wigan. Begge slit med å passe inn i rammene. Som dotter av ein akademikar er Mary stempla som ein snobb, samtidig som faren, som manisk knastrar på avhandlinga si, ser henne som ei plage og ein skuffelse. Lucia derimot blir, som ein etter kvart anerkjend dansar, feira av det samme miljøet som James Joyce er ein del av, samtidig som foreldra ser på dansen som uanstendig og unødvendig. Ho blir tvungen til å hjelpe faren med den evige korrespondansen, får øydelagd draumen om å leve for dansen og blir til slutt tvangsinnlagt.

Mykje er skrive om forholdet mellom James og Lucia Joyce, til tross for at all korrespondansen mellom dei to er øydelagd (brend av mellom anna James Joyce sjølv). Mary Talbot har likevel klart å gi denne forteljinga liv i ein biografi som er både fascinerande, tragisk og rørande. Sjølv om parallellen mellom dei to kvinnene i utgangspunktet kan verke meir drive fram av pussige samantreff enn faktiske likskapar, sit lesaren igjen med eit totalbilete etter endt lesing. Når alt kjem til alt er det kanskje fedrane som liknar mest. Dei er båe (overraskande) konservative og meir opptekne av sine eigne livsprosjekt enn døtrene sine, og dei er båe elska høgare av menneske utanfor familiens sfære.

Bryan Talbots strek er som vanleg god. Den realistiske stilen kler innhaldet godt, og er kanskje også prega av at dette også delvis er hans eiga historie. Dei tre tidsnivåa blir skilte frå kvarandre med forskjellige fargetonar som igjen skapar kontrastar: Lucias forteljing er i skarpt svart/kvitt, mens Marys er i ein blass sepiatone.

Når teikneserien blir avslutta med ikkje berre eit minnesamvær (wake) for Marys far og eit snøvær som tatt ut av Joyce si berømte novelle «Dei døde», er ringen slutta. James Joyce er, som snøen, allestadsnærværande. Likevel finst det noko både frigjerande og forløysande i døden. Mary er fri frå farens bitande sarkasme og avvising, og Lucia, som døyr tre år seinare, er fri frå galskapen.